Kako je počelo košarkaško rivalstvo Čačka i Kraljeva

Piše: Miloš Timotijević, istoričar

ČAČAK – Košarka je od svog nastanka bila jedan od najistaknutijih timskih sportova karakterističnih za urbana područja, koji je po svojim svojstvima reprezentovao moderan stil života. Zbog izuzetnih uspeha reprezentacije Jugoslavije tokom epohe socijalizma košarka je postala i deo popularne kulture, što je dodatno pojačalo indentifikaciju omladine sa pobedničkim sportom.

Identifikacija je postojala i na nivou gradova, kao i međusobno rivalstvo koje je uvek bilo važna karakteristike sporta, pri čemu se susreti između timova iz različitih regiona često pretvaraju u ritualni rat.

Konkurencija Čačka i Kraljeva ima dugu tradiciju, i može se pratiti već od stvaranja novovekovne srpske države. Suparništvo je nastavljeno i u socijalističkoj Jugoslaviji, i ticalo se pre svega borbe za mesto regionalnog administrativnog centra, a sport je postao veoma važan oblik nadmetanja.

Košarkaška tradicija Čačka i Kraljeva nije beznačajna. U Čačku je već 1945. formiran Borac, zatim 1949. i Železničar. Iste godine u Kraljevu se osniva Sloga, a tek 1982. Mašinac. Regionalno rivalstvo Čačka i Kraljeva bilo je sasvim prirodno, čiji su košarkaški klubovi svake sezone imali po nekoliko „derbija” koji su redovno privlačili veliki broj gledalaca. Nešto manje nego kada su gostovali „veliki” klubovi iz Jugoslavije, ali neuporedivo više u odnosu na bilo koji drugi klub iz Srbije ili Jugoslavije.

Prvi susret košarkaških klubova iz Čačka i Kraljeva odigrao se maja 1949. godine. Tek oformljena Sloga ugostila je na svom terenu čačanski Borac koji je komšijama pozajmio dva svoja igrača (braću Đurić koji su kasnije prešli u Partizan), kako bi susret bio zanimljiviji. Pobedili su Čačani (62:12). Bilo je to sasvim normalno, jer su Kraljevčani u to vreme tek učili prve „košarkaške korake”.

Sledeće tri godine Čačani su redovno pobeđivali Kraljevčane, po pravili sa velikom razlikom, što je stvorilo osećaj „košarkaške superiornosti”. Međutim, Sloga je angažovala Srđu Kalembera, koji je posle par sezona značajno podigao kvalitet košarke u Kraljevu.

Prvi poraz Borca u susretu sa Slogom dogodio se tek 1953. godine (36:37) u jednoj pripremnoj utakmici bez takmičarskog značaja, ali od velike važnosti za regionalni prestiž. Čačani su posle utakmice isticali niz „opravdanja” za poraz, od toga da nisu bili u kondiciji do činjenice da su pojedini igrači igrali bosi. Bilo je to vreme potpunog amaterizma i velike materijalne oskudice, što nikako nije uticalo na smanjenje želje za nadmetanjem.

Kraljevčani su svoju prvu pobedu na domaćem terenu nad Čačanima u nekoj košarkaškoj utakmici doživeli kao veliko pozitivno iznenađenje. Publika je već bila naviknuta da ih Čačani redovno pobeđuju, tako da su euforično pozdravili pobedu svoje ekipe.

Potom je Sloga iste godine došla u Čačka i u redovnoj prvenstvenoj utakmici pobedila Železničar. Tada je bilo jasno da su komšije napredovale u košarci, što domaći navijači nisu lako podneli. Nastao je „spontani revolt”, a sudijama je otvoreno prećeno batinama. Potom su Čačani sudije i gostujuće košarkaše zasuli „kišom” kamenja, tako da je morala da interveniše i milicija. Posle ovog susreta Kraljevčani su svoju ekipu u povratku u rodni grad dočekali kao „heroje” i nagoveštavali da će ubrzo pobediti i Borac.

To ipak nije išlo tako „lako”, a Sloga je nastavila da gubi u utakmicama sa Borcem. U svakom slučaju utakmice košarkaških timovima iz najbližeg komšiluka privlačile su već tada veliki broj gledalaca, jer su se borili za prvo mesto u Srpskoj ligi što je omogućavalo učešće na kvalifikacionim turnirima za ulazak u Prvu saveznu jugoslovensku ligu. Zato je svaki poraz bio „bolan”.

Čačanima je postepeno komšijski košarkaški klub Sloga postao važan rival, iako to niko nije želeo javno da prizna, pa je svaka pobeda u lokalnoj štampi opisivana u superlativima. Porazi su teško padali i Kraljevčanima, što je stvaralo potrebu za revanšom.

Iako je već pedesetih godina košarkaško rivalstvo Čačka i Kraljeva bilo ozbiljno, sa puno „napetosti” u utakmicama, ono nije preraslo u nasilje gledalaca. Kada je Sloga osvojila prvo mesto u Srpskog ligi 1955, čime je obezbedila kvalifikacije za Prvu saveznu ligu, ovaj trenutni uspeh izazvao je oduševljenje u Kraljevu u kome se košarka teško razvijala zbog dominacije fudbala. Pri tome domaći novinari nisu preskočili nesportsko ponašanje košarkaša Borca koji nisu mogli da podnesu poraz od komšija, pa su na utakmici u Kraljevu napravili niz neprijatnih situacija, naročito sa sudijama.

U svakom slučaju susreti košarkaških klubova iz Čačka i Kraljeva bili su važni za ova dva grada već pedesetih godina i unapred su najavljivani kao veliki spektakl, pa čak i sa organizovanom lutrijom u kojoj je 1956. glavna nagrada bila jedna tona uglja. To nije bila beznačajna nagrada, jer prosečna mesečna plata u Jugoslaviji te godine bila 11.900, a cena jedne tone uglja (lignita) 2.697 dinara. Bilo je važno da se na svaki način publika motiviše da u što većem broju dođe na utakmicu.

Ipak, sve je to bila „šala” u odnosu na rivalstvo Čačka i Kraljeva sa beogradskim klubovima. Karakteristično je bilo gostovanje beogradskog Radničkog u Kraljevu 1955. u odlučujućoj utakmici za ulazak u Prvu ligu, kada su pobedili domaći tim u zadnjim sekundama meča. Tada je među publikom nastala „mrtva tišina”, koju je zamenio „stampedo”, ulazak u teren i jurnjava za gostujućim navijačima koje su tukli rukama i nogama. Košarkaši Radničkog počeli su da beže prema svlačionici, a njihov igrač Ranko Žeravica (kasniji proslavljeni trener), naivno je pritrčao redaru u nadi da će ga zaštiti. Međutim on ga je od svih napadača najsnažnije udario, razbio nos i posekao usne. Ranko je pao na teren, pa su saigrači uneli na rukama u svlačionicu. Beograđani dugo nisu smeli da izađu sa stadiona, sve dok milicija nije rasterala razjarenu publiku. Utakmica je ipak poništena, a Kraljevčani potom nisu otišli da igraju na „neutralnom” terenu, pa su automatski izgubili meč.

Ma kakvi da su bili sportski odnosi i rivalitet Čačak i Kraljeva, ovakve stvari se nisu ipak dešavale na međusobnim košarkaškim utakmicama u to vreme. Još uvek je postojala određena komšijska „učtivost”. Posle nekoliko decenija i to se promenilo, ali to jedna druga priča, dok je rivalstvo Užičana sa Čačanima nešto sasvim treće.